Κατάχρηση-Εξάρτηση από αλκοόλ και ουσίες

Ο αλκοολισμός, δηλαδή η συνεχιζόμενη χρήση αλκοόλ παρά τις τεκμηριωμένες και επαναλαμβανόμενες δυσμενείς συνέπειες, αποτελεί παγκοσμίως ένα από τα μεγαλύτερα και τα πλέον δυσεπίλυτα προβλήματα, δημόσιας υγείας με υψηλότατο κόστος και σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις. Σε επίπεδο συμπεριφοράς είναι ένα συνεχές με σοβαρές αποκλίσεις από τα πρότυπα κατανάλωσης αλκοόλ μεταξύ των διαφόρων ατόμων. Το συνεχές αυτό έχει διαβαθμίσεις οι οποίες διακρίνονται σε: εθιμική κατανάλωση, προβληματική χρήση/κατάχρηση και σοβαρή κατάχρηση με σωματική βλάβη και εξάρτηση. Το βέβαιο είναι ότι ανάλογα με την ποσότητα κατανάλωσης και την συχνότητα κατάχρησης αυξάνονται γραμμικά τα σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα που συνοδεύουν την παθολογική σχέση με το αλκοόλ. Όταν αναφερόμαστε στην αιτιοπαθογένεια του αλκοολισμού είναι σαφές ότι μιλάμε για την ομάδα των ατόμων οι οποίοι σχετίζονται παθολογικά με το αλκοόλ στο επίπεδο κατάχρησης/εξάρτησης, σύμφωνα με τα DSM-IV κριτήρια, και που είναι η πλέον διακριτή ομάδα με τις περισσότερες επιπλοκές, σωματικές και ψυχοκοινωνικές. Τα άτομα που δεν ανήκουν σε αυτή τη κατηγορία και οι οποίοι έχουν ένα τύπο κατανάλωσης που δημιουργεί ανησυχία, αλλά απαιτούν μια άλλη προσέγγιση διαγνωστική και θεραπευτική, είναι αντικείμενο της πρωτοβάθμιας πρόληψης στο κοινοτικό επίπεδο. Η αιτιοπαθογένεια του αλκοολισμού συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο έρευνας. Η έλλειψη ενός επιτυχημένου και γενικά παραδεκτού αιτιολογικού μοντέλου έχει ασφαλώς επιπτώσεις τόσο στη διάγνωση όσο και στη θεραπευτική αντιμετώπιση.
Οι διαταραχές που σχετίζονται με το αλκοόλ αναφέρονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) σαν ένα μεγάλο πρόβλημα υγείας το οποίο σύμφωνα με τελευταίες εκτιμήσεις αναλογεί περίπου στο 1,4% της συνολικής παγκόσμιας επιβάρυνσης από νοσήματα.
Μεταξύ των παραγόντων οι οποίοι μέχρι σήμερα έχουν ενοχοποιηθεί για τον ρόλο που διαδραματίζουν όχι μόνο στην αιτιοπαθογένεια, αλλά και στις υποτροπές και κατά συνέπεια στην διαιώνιση της κατάχρησης/εξάρτησης από το αλκοόλ συγκαταλέγονται οι εξής:

→ Κληρονομικότητα
→ Ενδοοικογενειακή λειτουργία (Εκφραζόμενο συναίσθημα)
→ Κοινωνική λειτουργικότητα
→ Επαγγελματική λειτουργικότητα
→ Προσωπικότητα
→ Παθολογική/ψυχιατρική συννοσηρότητα
→ Ψυχοπιεστικά/ψυχοτραυματικά γεγονότα ζωής

ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΑΛΚΟΟΛ

Σύμφωνα με τα ταξινομικά κριτήρια του DSM-IV-TR (ΑΡΑ, 2000) οι διαταραχές χρήσης αλκοόλ διακρίνονται σε:

Α. Εξάρτηση από αλκοόλ

Πρόκειται για έναν δυσπροσαρμοστικό πρότυπο χρήσης αλκοόλ, που οδηγεί σε κλινικά σημαντική έκπτωση ή υποκειμενική ενόχληση, όπως εκδηλώνεται με τρία (ή περισσότερα) από τα παρακάτω:

1) Ανοχή, όπως ορίζεται με οποιοδήποτε από τα παρακάτω δύο:
    α) ανάγκη για έντονα αυξημένες ποσότητες αλκοόλ για να επιτευχθεί τοξίκωση ή το επιθυμητό αποτέλεσμα
    β) σαφώς περιορισμένο αποτέλεσμα με συνεχή χρήση της ίδιας ποσότητας της αλκοόλ
2) Στερητικό σύνδρομο είτε καταναγκαστική συμπεριφορά για την λήψη αλκοόλ προκειμένου το άτομο να ανακουφιστεί ή να αποφύγει τα συμπτώματα στέρησης
3) Χρήση αλκοόλ σε μεγαλύτερες ποσότητες ή/και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε σχέση με την αρχική πρόθεση του ατόμου
4) Υπάρχουν επίμονη επιθυμία ή αποτυχημένες προσπάθειες του ατόμου να ελαττώσει ή να ελέγξει τη χρήση αλκοόλ
5) Το άτομο δαπανά πολύ χρόνο σε δραστηριότητες απαραίτητες για να βρει αλκοόλ (π.χ. διανύει μεγάλες αποστάσεις), χρησιμοποιώντας αλκοόλ (π.χ. πίνει όλη την ημέρα), ή για να συνέλθει από τα αποτελέσματά του (τοξίκωση από αλκοόλ)
6) Εγκατάλειψη ή μείωση σημαντικών κοινωνικών, επαγγελματικών, ή ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων λόγω της χρήσης αλκοόλ
7) Συνεχιζόμενη χρήση της ουσίας παρά την επίγνωση ύπαρξης μόνιμου ή υποτροπιάζοντος σωματικού ή ψυχολογικού προβλήματος, το οποίο είναι πιθανό να έχει προκληθεί η επιδεινωθεί από το αλκοόλ.

Β. Κατάχρηση αλκοόλ

Πρόκειται για παθολογική χρήση αλκοόλ, η οποία οδηγεί σε κλινικά σημαντική έκπτωση ή δυσφορία και χαρακτηρίζεται από τρία η περισσότερα από τα παρακάτω εντός των αμέσως επόμενων 12 μηνών:

1) Υποτροπιάζουσα χρήση αλκοόλ η οποία οδηγεί σε αποτυχία εκπλήρωσης βασικών ρόλων στην εργασία, στο σχολείο ή στο σπίτι (απουσίες/αποβολές από το σχολείο, χαμηλή εργασιακή απόδοση, παραμέληση παιδιών/ νοικοκυριού)
2) Υποτροπιάζουσα χρήση αλκοόλ σε καταστάσεις υπάρχει κίνδυνος για την σωματική ακεραιότητα του ατόμου (π.χ. οδήγηση αυτοκινήτου ή χειρισμός μηχανήματος υπό την επήρεια αλκοόλ)
3) Υποτροπιάζοντα προβλήματα με τον νόμο τα οποία οφείλονται στο αλκοόλ (π.χ. συλλήψεις για συνδεόμενη με το αλκοόλ διατάραξη της κοινής ησυχίας)
4) Συνεχιζόμενη χρήση αλκοόλ παρά την ύπαρξη μόνιμων ή υποτροπιαζόντων κοινωνικών ή διαπροσωπικών προβλημάτων που προκαλούνται ή επιδεινώνονται από την χρήση της ουσίας (π.χ. καβγάδες με το/τη σύζυγο σχετικές με μέθη, σωματικοί διαπληκτισμοί)

Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΑΛΚΟΟΛ

Η έγκαιρη επισήμανση και διάγνωση του αλκοολισμού είναι αποφασιστικής σημασίας. Το κόστος της θεραπείας είναι μικρότερο, η πρόγνωση ευνοϊκότερη και οι επιπλοκές λιγότερες. Η υποχρεωτική, χωρίς την θέληση του ασθενούς, θεραπεία έχει ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας. Γενικά, στις διαταραχές χρήσης αλκοόλ εμπλέκονται δύο θεραπευτικοί στόχοι. Ο πρώτος εστιάζει στην αποχή από την ουσία. Ο δεύτερος στόχος είναι η ψυχική, ψυχιατρική και ψυχοκοινωνική ευεξία του ασθενούς.

Πίσω στην Αρχική